Library of Congress, Prints & Photographs Division
dr Dominika Korzeniowska
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Pierwsza wizyta Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach Zjednoczonych trwała sześć i pół tygodnia, od 11 maja do 25 czerwca 1921 roku, nie licząc podróży transatlantykiem. Jej głównym celem było przyjęcie z rąk prezydenta USA Warrena G. Hardinga (1865–1923) daru w postaci grama radu o wartości 100 000 dolarów. Fundusze na jego zakup zgromadzono w ramach zbiórki, głównie wśród kobiet amerykańskich, której pomysłodawczynią była dziennikarka Marie Mattingly Meloney (1878–1943), znana w życiu zawodowym jako Mrs. William Brown Meloney, nazywana przez przyjaciół Missy.
W związku z wizytą Marii Curie w USA szereg instytucji pragnęło uhonorować jej dokonania, między innymi przyjmując ją w poczet członków lub nadając tytuł doktora honoris causa. Plan trwającej czterdzieści sześć dni podróży przewidywał pierwotnie przystanki w trzydziestu miejscach. Na życzenie noblistki w programie uwzględniono trzy punkty: wizytę w Canonsburgu (Pensylwania) – w zakładzie Standard Chemical Company z Pittsburgha, który wyprodukował gram radu dla Marii Curie, oraz zwiedzanie cudów natury – Wielkiego Kanionu (Arizona) i wodospadu Niagara (Nowy Jork)[1]. Ze względu na stan zdrowia Radium Lady, jak niekiedy nazywano uczoną[2], część zaplanowanych wydarzeń zostanie odwołana.
Inicjatorka podróży, Marie Meloney, dziennikarka związana między innymi z redakcjami „Washington Post”, „Denver Post”, „Sun”, „Everybody’s”, następnie redaktor naczelna jednego z sześciu głównych amerykańskich pism dla kobiet „The Delineator”, była jedną z pierwszych kobiet, które uzyskały miejsce w loży prasowej Senatu USA[3]. Utykająca po wypadku konnym z okresu dzieciństwa, niezastąpiona Missy będzie w czasie wizyty pełnić szereg funkcji, zmieniając się w zależności od potrzeb w „gospodynię, organizatorkę imprez, agentkę turystyczną, psycholożkę, mówczynię motywacyjną, osobistą asystentkę, publicystkę, pielęgniarkę i zaufaną towarzyszkę”[4].
Historia jej przyjaźni z noblistką rozpoczyna się od wywiadu, którego uczona udzieliła dziennikarce w maju 1920 roku. Spotkanie poprzedziły długotrwałe zabiegi Meloney. Wobec braku odpowiedzi na kilka próśb o wywiad zwróciła się o pomoc między innymi do Stéphane’a Lauzanne’a, redaktora naczelnego „Le Matin”, który jednak nie mógł jej pomóc[5]. Podczas pobytu w Paryżu w 1920 roku Meloney przesyła Marii Curie liścik: „Mój ojciec, który był lekarzem, mówił mi zawsze, że niepodobna jest przesadzić w odmawianiu ważności jednostkom. Ale Pani jest dla mnie ważna już od lat dwudziestu – i tylko przez kilka minut chciałabym Panią widzieć”[6].
Otrzymawszy wiadomość, noblistka przyjęła amerykańskiego gościa w Instytucie Radowym w Paryżu. Podczas rozmowy Maria Curie wskazała lokalizację radu, którym dysponowano w Ameryce, przyznając, że jej laboratorium posiada tylko jeden gram cennego pierwiastka, a sam proces pozyskiwania go nie został przez nią i jej męża, Piotra Curie, opatentowany. W następstwie rozmowy Meloney podjęła szeroko zakrojoną kampanię mającą na celu zbiórkę pieniędzy na gram radu dla uczonej. Jego cena rynkowa wynosiła wówczas 100 000 dolarów.
Dziennikarka liczyła początkowo, że uda jej się nakłonić dziesięć majętnych kobiet do udzielenia wsparcia finansowego w wysokości 10 000 dolarów każda, co jednak nie doszło do skutku. W wyniku między innymi kampanii prasowej prowadzonej przez Meloney na łamach „The Delineatora” zakup grama radu sfinansowały tysiące kobiet, w tym między innymi studentki college’ów wpłacające jednodolarowe datki.
Znaczącego wsparcia udzieliła także grupa prominentnych mężczyzn, wśród nich między innymi dr Robert Abbe[7] (1851–1928), pierwszy amerykański chirurg używający radu w leczeniu. Weszli oni pod przewodnictwem dr. Francisa Cartera Wooda[8] (1869–1951), dyrektora Crocker Memorial Cancer Research Laboratory, w skład komitetu naukowego, jednego z dwóch ciał utworzonych w ramach Funduszu Radowego im. Marii Curie (Marie Curie Radium Fund), powołanego w celu zgromadzenia środków na zakup radu. Drugi z komitetów, wykonawczy, zasiliły wpływowe kobiety, wśród których wiodącą rolę odegrały Harriet Moody (z domu Tilden, primo voto Brainard, 1857–1932), Elsie (Elizabeth) Mead (z domu Cleveland, 1876–1946) i Genevieve Brady (z domu Garvan, 1879–1938)[9].
Po zgromadzeniu znaczącej części funduszy wyzwaniem pozostawało nakłonienie nieprzepadającej za rozgłosem Marii Curie do przyjazdu do Stanów Zjednoczonych po odbiór radu. Meloney udało się przełamać zarówno jej niechęć do rozstawania się z córkami (które Missy zaprosiła do przyjazdu wraz z matką), jak i obiekcje natury zawodowej. Nie chcąc wyjeżdżać w czasie trwającego roku akademickiego, Maria Curie brała pod uwagę przyjazd jesienią. Tymczasem Meloney zależało na jej obecności w okresie wręczania dyplomów i przyjęciu przez nią właśnie wówczas tytułów honorowych szeregu amerykańskich uczelni. Wsparcia w tym zakresie udzielił Missy zaprzyjaźniony z Marią Curie rektor Sorbony Paul Appell. Marie Meloney zadbała także o to, aby gram radu zechciał wręczyć noblistce prezydent Stanów Zjednoczonych Warren G. Harding[10].
Pełny tekst artykułu „Radium Lady. Kalendarium pierwszej podróży Marii Skłodowskiej-Curie do Stanów Zjednoczonych, 1921” do pobrania:
[1] Shelly Emling, Maria Skłodowska-Curie i jej córki. Opowieść o najsłynniejszej w dziejach rodzinie naukowców, przeł. Wojciech Górnaś, Warszawa 2013, s. 104. Joel O. Lubenau, Wizyta Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach Zjednoczonych w 1921 roku, „Nowotwory. Journal of Oncology” 2012, t. 62, nr 2, s. 124.
[2] Ann M. Lewicki, Marie Sklodowska Curie in America, 1921, „Radiology” 2002, t. 223, nr 2, s. 302.
[3] Susan Quinn, Życie Marii Curie, przeł. Anna Soszyńska, Warszawa 1997, s. 552. Rosalynd Pflaum, Grand Obsession. Madame Curie and Her World, New York 1989, s. 217.
[4] Julie Des Jardins, American Queenmaker. How Missy Meloney Brought Women Into Politics, New York: Basic Books, 2020, s. 121. Jeśli nie podano inaczej, cytaty w tłumaczeniu Dominiki Korzeniowskiej.
[5] Mrs. William Brown Meloney [Marie Mattingly Meloney], Introduction, w: Marie Curie, Pierre Curie. With Autobiographical Notes, transl. by Charlotte and Vernon Kellogg, with an Introduction by Mrs. William Brown Meloney, Mineola 2012, s. 3. Według R. Pflaum spotkanie zaaranżował pisarz Henri-Pierre Roché, który prawdopodobnie poznał Marię Curie w pracowni Auguste’a Rodina. Zob. Taż, dz. cyt., s. 218. Por. Bibliothèque nationale de France (BnF), NAF 18457, k. 4–8. List H.-P. Roché’a do Marii Skłodowskiej-Curie, 21 maja 1920.
[6] Ewa Curie, Maria Curie, przeł. Hanna Szyllerowa, przekł. uzup. Agnieszka Rasińska-Bóbr, Warszawa 2021, s. 417. Według Ewy Curie w przekazaniu listu pośredniczył znajomy Meloney, fizyk.
[7] Por. Skład komitetu naukowego Funduszu Radowego im. Marii Curie, w: Northwestern University Archives, List Marie Mattingly Meloney do Waltera Dilla Scotta, Nowy Jork, 25 lipca 1921, https://chemistry.northwestern.edu/about/newsletter/2020-newsletters/winter-2020-newsletter/marie-curie.html, [24.04.2021].
[8] Por. Tamże.
[9] Mrs. W. B. Meloney, dz. cyt., s. 6. Por. Skład kobiecego komitetu wykonawczego Funduszu Radowego im. Marii Curie, w: Northwestern University Archives, List Marie Mattingly Meloney do Waltera Dilla Scotta…, dz. cyt.
[10] Jak wskazywał „The New York Times” z 14 kwietnia 1921 roku, wniosek w tej sprawie złożył wiceprezydent John Calvin Coolidge (1872–1933). Zob. Adam Krzyk, Wzór kobiety-uczonej. O wizycie Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach Zjednoczonych, s. 251, https://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/4353 [23.03.2021].